Evrimin popülerleştirilmesinde bir enteresanlık var. Hani kuyruksuz maymunlardan iki ayak üstünde yürüyenlere evrimin çeşitli aşamalarındaki türlerin bir arada sergilendiği klasik görseller vardır… İnsanlık yolunda başlarına gelecek felaketleri bilmeden yürüyen bu arkadaşlar söz konusu illüstrasyonlarda çoğunlukla ayakta sıra sıra dizilmiştir. Bindik bir alamete, gidiyoruz kıyamete şeklinde evrim yolculuğunda ilerlerken, günün birinde “Nüfusta işim var” diye öğleden sonra işten izin almak için elin adamına yalvaracaklarını ne bilsinler?

Cehaletin ve merakın da verdiği hevesle kâh mamuttan kaçarak, kâh buzulda donarak ilerlerken boylarının gitgide uzadığını, yüz hatlarının inceldiğini ve daha dik durmaya başladıklarını görürüz. Şöyle kabaca baktığımızda insansı maymunların devri biter bitmez yerine Parantropus gelmiş, Rodezya İnsanı “Merhaba arkadaşlar, ben geldim” dediğinde Homo Sapiens sofrayı kaldırıp gitmiş gibi görünse de, evrimin çeşitli halkaları olan türler, biri sahneyi terk ederken diğerinin spotların altında belirmesi şeklinde birbirine zincir olmamış, birbirinden tamamen farklı nitelik, kültür ve becerilere sahip türler olarak çok başka “kafalar” yaşasalar da tarihte zaman zaman aynı sahneyi paylaşmışlardır. Örneğin Cro-magnonlar düz kafalı ve fiziksel olarak aşırı güçlü Neandertallere göre daha uzun boyluydu ve beyinleri de daha büyüktü. Neandertallerden daha farklı aletler kullanarak ince işçilik yapabildikleri için çok daha ustalıklı eşyalar ve sanat eserleri üretebiliyorlardı. Üstelik (halihazırdaki bulgulara göre) Neandertallerin aksine, konuşarak iletişim kurabiliyorlardı.

İşin asıl ilginç yanı ise bu iki türün birkaç bin yıl boyunca gezegenimizde aynı anda yaşamış olması. Bu iki farklı insan modelinin fiziksel olarak birbirlerini itici buldukları ve Avrupa’yı yavaşça fetheden Cro-magnonların Neandertallere fazlaca ilişmediği söylense de, zaman zaman çiftleştikleri biliniyor. Ha, bu arada soyları gitgide tükenen Neandertallerin de üstün beceri ve niteliklere sahip olduğunu söylemeden geçmeyelim, zira onların da kendilerine özgü bir iletişim biçimi, sanat ve din anlayışı vardı ama kendilerine ayrılan sürenin sonuna geliyorlardı ve bir noktada sahneyi terk etmeleri gerekecekti. Peki eski model takoz Nokia misali güçlü Neandertallerin yeni nesil, havalı Cro-magnonlara ilk rastladıklarında ne düşündüklerini hayal edebilir miyiz?

“Şuna bak, zayıf, çelimsiz, ağaç gibi uzun, tüysüz bir şey! Bu kafayla bu dünyada mümkün değil hayatta kalamaz…”

Ama kaldı… Ve devri kapanmakta olan Neandertaller Cro-magnonun yükselişini iki bin yıl kadar kenardan izlediler. Ne demiştik, evrim enteresan bir şey… Sıcak Kafa’yı izlediğimde işte bunlar aklımdan geçti. Bitmez sandığımız bir dönemin kapanabilmesi için yeni bir türün öncüsünün “Merhaba arkadaşlar, kanalıma hoş geldiniz” demesi gerekiyordu ve nihayet geldi! Afşin Kum yazdı, Mert Baykal yönetti ve bir şeyleri farklı bir şekilde yapmaya ant içmiş insanların “sıcak kafalarının” bir araya gelmesiyle bana göre küçük bir mucize gerçekleşti.

Ancak kitabın başarısını bu ortak insani deneyime yaslamak kesinlikle doğru olmaz, çünkü Sıcak Kafa hem dili, hem kurgusu hem de atmosferiyle son derece ustalıkla yazılmış, etkileyici bir kitap. Belki abartılı bulanlar olacaktır ama Afşin Kum’un yaşadığımız dünyanın kalbine, günlük yaşamın en sıradan ritüellerine, dinamiklerine ve hissiyatına yolculuk ederek içimizden bulup çıkardığı bu hikâye, gerek orijinalliği, güncelliği ve teknolojiyle bağı, gerek sadeliği, hatta özellikle de bu sadeliğin verdiği güçle benim için 1984’ün ya da Fahrenheit 451’in gölgesinde kalmıyor. Distopyayı çağın karanlığını ve ruhunu yansıtan bir aynadan ziyade kopyalanıp çoğaltılacak bir “tür” ya da atmosfer olarak ele alan eserlerde “aman evrenler yaratacam” iddiası ile türlü tuhaf isimler, neler neler icat etsemler, o da olsun bu da olsunlar devreye giriyor ve evrenler büyüdükçe karmaşanın içinde distopyanın özü ya da hikâyenin gücü azalıyor. Kanımca distopyayı başarılı kılan, kurulan evrenin büyüklüğü ya da ne kadar detaylı olduğu değil, aksine, yaratılan dünyanın bireysel düzlemdeki deneyiminin ne kadar yalın, güçlü ve samimi olduğu ki, Afşin Kum da bunu mükemmel bir şekilde başarmış. O bize uçsuz bucaksız bir âlemi en ince detayına kadar tarif etmekle uğraşmıyor ama bu dünyada yaşayan Murat karakterinin gerçeğine ve deneyimine, bütün bir karanlık evrenin yansımasını sığdırıyor. Mikro ölçekteki deneyim bu kadar içselleştirilmiş bir şekilde, özenle tasarlandığında okuru etkilemek için kapıya uzay filosu dizmek, binalar patlatmak ya da kapsamlı haritalar çizip tarihçeler düzmek de gerekmiyor. Edebiyat deneyiminin tadını yaşatırken kurguda yakaladığı denge ile okuru bir an bile kaybetmeden elinden tutup çıkardığı yolculuğun sonuna sağ salim getiriyor Afşin Kum.

Ülkemiz edebiyatına baktığımızda çoğu zaman bir üslup ve atmosfer edebiyatı ile karşılaşıyoruz. Son yıllarda aksi yönde bir hareketlenme görülse de, genele bakıldığında yazarlar çoğu zaman ışıltılı bir ilham ve aktarmak istedikleri kıymetli fikirlerle yola çıkıyorlar ama gelişine yazılan kitapların önceden belirlenmiş bir kurgusu ya da planı olmayabiliyor. Bir kanca, bir hevesle ininden çıkarılan okur kitabın ortalarına doğru başıboş bir düzlükte kayboluyor, metaforlar havada uçuşurken yanında onu elinden tutup finale götürecek hiç kimseyi ya da hiçbir şeyi bulamıyor… Yazarlarımız kurgu konusunda yardım almak istemiyor, okurlarımız artık uzay boşluğunda yitmekten yılmış… İşte böyle bir manzara içinde müthiş bir sadeliğin ardına gizlenen güçlü ve ne yaptığını bilen tavrı ile beliren Afşin Kum bana tam bir gündelik kahraman gibi geliyor.

Mert Baykal, büyük bir projenin ardından kendine vakit ayırmak istediği bir süreçte bu kitapla karşılaştığını söylüyor. Böylece sıcak kafalar birken gitgide çoğalmaya başlıyor, daha doğrusu sıcak kafalar birbirini buluyor. Belki de bazı atomların bir araya gelmek isteyişi gibi, sıcak kafalar da birbirini bulmak istiyor. Ve her nasılsa bulunmaz Hint kumaşlarının, yurtdışında eğitim almışların, ruhunu ömrünü sanatına katmışların kolektif emeklerinden seri bir şekilde vasatlık üretmeye ant içmiş görünen bir sistemde Sıcak Kafa gibi bir iş yapılıyor. Bana göre küçük çaplı bir mucize – belki çok geç kalmış ama çok şükür ve nihayet gerçekleşmiş bir mucize bu…

Sıcak Kafa’nın dünyanın en iyi dizisi olduğunu iddia etmiyorum elbette ama ülkemizdeki yaratıcı sektörü sıkıştığı açmazdan kurtarmak için cesurca bir girişimde bulunan, ezber bozan, ümit veren bir iş olduğu kesin. Hikâye sağlam, kurgu canavar. Öncelikle şunu söyleyelim ki, dizi uyarlaması Afşin Kum’un kitabından çok farklı ve öyle de olması gerekiyor… Zira artık film ya da dizi adaptasyonlarının kitapların içeriğini olduğu gibi aktarmaktan farklı bir şey olduğunu hem okur hem de izleyici olarak kabul etmemiz gerekiyor. Kitap bir tür hayvan; aynı kitaptan uyarlanacak bir film ya da dizi ise farklı bir hayvan… Ve Sıcak Kafa örneğinde yazarın fikri ya da kişisel deneyimi nedir bilmiyorum ama dizinin kurduğu genişletilmiş evren kitabın özüne asla ihanet etmiyor. Dolayısıyla bir adaptasyon projesi olarak son derece başarılı, çünkü çıkış noktası olan kitabı bir ürüne indirgeyerek içini boşaltmaktan ziyade mikro bir kesitten makro bir evrene açılıyor ama hikâyenin kalbine ve ruhuna, etik duruşuna, diline bütünüyle sadık kalıyor. Sırf bu özenli, insancıl ve etik yaklaşımıyla bile Sıcak Kafa bugüne kadar yapılan adaptasyonlar arasında farklı bir yerde duruyor.

Sıcak Kafa, Türkiye’de geçen bir distopya olarak görsel açıdan da iddialı bir proje olmak zorundaydı ve son yirmi yılda ülkemizde belki en çok yol katedilen alan bu olsa da yine de büyük bir riskti. Fakat Sıcak Kafa’nın prodüksiyon tasarımcısı Zeynep Koloğlu bu işin altından sadece alnının akıyla kalkmakla kalmamış, ülkemiz adına gurur duyulacak bir iş çıkarmış ki, dizinin yurtdışı izlenme performansına baktığımızda bunun sağlamasını rahatlıkla yapabiliyoruz. Özellikle de bilimkurgu, fantezi, distopya gibi ülkemizde henüz içselleştiremediğimiz türlerde bu gibi atılımlar her zaman daha da fazla göze batıyor ve risk içeriyor ama Zeynep Koloğlu’nun yarattığı post-apokaliptik İstanbul manzarası bizi bir an olsun şüpheye düşürmüyor ya da hikâyenin gerçekliğinden koparmıyor. Kostümünden dekoruna, yıkıntı ve küllerin arasında hayatta kalmaya çalışan İstanbul’un ruhu dünyanın sonu gelse de bazı alışkanlıklarından vazgeçmeyecek insanıyla, ritüelleriyle, tavşan kanı çayıyla, Galata Kulesi’ne tutturulmuş uydu antenleriyle, pencere kenarındaki saksılarıyla, marjinal karantina zenginlerinin evlerindeki dağınık sehpalar, kapalı basket sahaları ve çağdaş sanat eserleriyle, karantina mimarisiyle, çöplerden inşa edilen duvarlarıyla, rengi ve dokusuyla kendini olabilecek en doğal ve gerçekçi şekliyle ortaya koyuyor.

Gelelim yurdum yapımlarının kanayan yarası, kadınların temsiliyeti meselesine. Tecavüze uğrayıp dayak yiyen kadınların hikâyelerini tekrar tekrar aynı şekilde anlatmanın feminizm olmadığını, sadece eril zorbalık fantezilerini tekrarlayarak kolektif bilincimize durmaksızın pompalayıp bundan nemalandığını kendine bir türlü itiraf etmeyen aymaz bir kitle var ve bundan fena halde bıktık… Artık yeni bakışlara, yeni hikâyelere ihtiyacımız var ve Sıcak Kafa bu açıdan da yaralarımıza merhem oluyor. Evet, Sıcak Kafa feminist bir odakla tasarlanmış bir kitap ya da dizi değil ama yaratıcıların eril klişelerin dışında var olup düşünebilmesi bile bir işin “kadın düşmanı” olmamasına yetiyor zaten.

Sıcak Kafa feminist olmadığı gibi doğrudan politik bir iş de değil ama politik açıdan çok doğru bir yerde duruyor. Tıpkı karakterlerin erdem ve kusurlarına eşit ve kapsayıcı bir şekilde yer verdiği gibi, kitapta günümüz “sol” eksenindeki örgütlenmelere bakışı da bir o kadar çok yönlü ve gerçekçi. Zira baskı karşısında ortaya çıkan isyankâr örgütlenmelerin kendi içinde yaşadığı çelişkileri, tuzakları, insani çelişki ve çıkmazları da bütünsel bir şekilde ortaya koyuyor. Öte yandan muhalif kesimi kusursuz bir gerçekçilikle ortaya koyarken umudumuzu da öldürmüyor, aksine yeşertiyor. Gerek sezon sonunda belli belirsiz göz kırptığı ekolojik hassasiyetleri, gerek bir ağaç ve ağaçlara gönül veren evlatlar uğruna verilmiş mücadelelerimizi ülke gündeminin ve pandeminin ezici karanlığına rağmen, bugüne dek verilmiş tüm kayıpların anısına saygı ve sevgiyle konu ederken temel değerlerini kaybetmeye asla niyeti olmayan, yok edilemeyen insancıl bir gücü hatırlatıyor bize. İnsanlar sokakta birbirlerinin yüzüne bakmaya korksalar da, iki kişinin bir araya gelip sohbet etmesi neredeyse yasa dışı hale gelse de, kendi rakılarını yapıp dost meclislerinde bir araya gelmeyi başarıyorlar. Protestoların imkânsız ya da işlevsiz hale getirildiği bir düzende sevgiyle, emekle büyütülmüş ve bin kişilik orduların ezse de yok edemeyeceği bir çiçekteki ‘anlamı’ kalbimizin orta yerini açıp oracığa bırakıveriyor Sıcak Kafa. Çarpık ekonomilerin, pandemilerin, bozuk ve yıkıcı düzenlerin karanlığına rağmen kim olduğumuzu, neye değer verdiğimizi bize ısrarla hatırlatıyor.

Belki Netflix bugüne kadar destek verip gerçekleştirdiği bu çok özel ve sıradışı işin arkasında durur ve kararından döner, belki de dönmez ama uzun vadede çok da fark etmez, çünkü Sıcak Kafa ile bir eşik çoktan aşıldı bile. Çıta artık yükseldi ve nelerin mümkün olduğuna dair fikirlerimiz sonsuza dek değişti. Neandertaller olmasaydı Cro-magnonlar da olmazdı, evet ama yeni bir tür yaratıcı canlı var aramızda artık ve bu canlılara şimdilik Sıcak Kafalar diyorum ben… İyi ki varlar, iyi ki o sıcak kafalarını ataletin karanlık kucağına bırakmayı ve vasatlığa teslim olmayı beceremiyorlar, iyi ki birbirlerini buluyorlar… İyi ki her şeyin olabildiğince az çaba ile, minimumun altında bir seviyede gerçekleştirilmesinin norm haline geldiği bir ortamda o güzelim sıcacık kafalarından çıkan fikirleri bin bir çaba, emek ve özenle kendi ruhlarına, dünya görüşlerine, etik duruşlarına ihanet etmeyecek şekilde ortaya koyuyorlar. Tüm açmazlarımız ve hassasiyetlerimizle “bizi” temsil ediyorlar. Dilerim ki evinde oturup olan biteni izleyen ‘yaratıcıların’ karşısında yıkılmaz bir duvar gibi görünen bu yapıda belki incecik bir çatlak bulup onu zorlayarak hepimiz için bir eşiği aşan bu ekibin açtığı kapıdan sayısız benzeri engelleri kırarak geçsin. Onların açtığı ve inşa ettikleri yollardan geçerek korkmadan izleyebileceğimiz ve gururla paylaşabileceğimiz yapımlar durmadan çoğalsın. İzleyicinin zekâsına ve beğenisine hakaret etmeyen, kolektif bilincimizin evrimine halka ekleyen, kim olduğumuzu ve yalnız olmadığımızı bize hatırlatan, daha iyiye kapı açan, umut olan, inanç olan o sıcak kafaların ateşi hiç sönmesin, hep yansın!