Özellikle İstanbul Bienali çevresinde gelişen olaylar, kurum eleştirisini yeniden canlandırdı. Eleştiri yetisini ve –dolayısıyla– samimiyetle konuşma becerisini kaybetmiş bir toplumsallık içerisinde sessizliğe teslim olmuşken kültür sanat ortamında ortaya çıkan tartışma, demokratik ve adil bir birliktelik için çoklu konuşmanın zorunluluğuna işaret ediyor.
Şair-ressam Vural Bahadır Bayrıl (W. B. Bayrıl), Solukdönüm adlı kitabıyla 2023 Cevdet Kudret Edebiyat Ödülü’ne layık görülen şair ve çevirmen Cem Yavuz’la söyleşti…
“995 km cömertçe yazılmış, tam bir siyasi roman. Mungan’ı okurken opera ölümlerini anımsamamın birinci nedeni iyi planlanmış, üzerinde çok düşünülmüş 'opera ölümü'nü (Saim Baran cinayeti) âdeta sonrasını da içerecek şekilde 995 km’ye yaydığını düşünmem. Uzun uzun hikâyesi tüm küçük ayrıntılara yayılan bir 'opera ölümü' romanı, paldır küldür gerçekleşen performatif bir 'gerçek ölüm'le kapattı anlatısını.”
“California’da bir lisede, 1969'da tarih dersinde yaşanan gerçek bir olaydan yola çıkarak yazdığı ve 'bir kötülük deneyi' olarak ifade ettiği Dalga adlı kitabında bizi faşizm tehlikesine karşı uyandırır Todd Strasser.”
“Édouard Louis, Şiddetin Tarihi'nde çok enteresan bir şey yapıyor: İçsel sıkıntı ya da travmatik denebilecek olayların şiddetli söylemini aktarırken aynı zamanda söylemin de kendi başına nasıl şiddete dönüşebileceğini gösteriyor. Söylem, bu travmaların izlerini taşıdığı müddetçe muhatabına darbe oluyor.”
“Gıda her zaman politiktir. Gıdanın politik olmadığını, olmayabileceğini zannetmek yönetenin iktidarını mükemmel tahsis ettiğinin en güzel göstergesidir. Tahakküm, gıdanın politik olmayabileceğini –olmak zorunda olmadığını– ummaktır. Zira gıdayı politikanın dışına itmek, yönetilenin kendi yaşamsal döngüleri üzerinde kendi karar verme yetkisini talep etmekten –yani öz egemenliğinden– vazgeçmesi ve yönetenin tahakkümünü koşulsuz kabul etmesidir.”
Şair, denemeci, yazar, çevirmen ve eylemci Roni Margulies 19 Temmuz 2023'te aramızdan ayrıldı. Anısına yazılan ve Margulies'in farklı yönlerini ele alan yazı ve denemeler bu dosyada bir araya geliyor.
Avrupa’nın en köklü film festivallerinden olan ve bu sene kuruluşunun 50. yıldönümünü uzun, kapsayıcı ve söyleşilerle bezeli bir programla kutlayan Gent Film Festivalinden izlenimler...
“Ben hikâye anlatılan bir evde büyüdüm. Bizde anlatıcı dedemdi. Bir şifacıydı da aynı zamanda. Her derde bir hikâyesi vardı. ‘Bak, sen bunu yaşadın ama yalnız değilsin’ demekti bu. Sanırım ben de öykülerimde bunu yaptım; bir çözüm sunmuyorum, karakterlerim özgürlüğe koşmuyor ama okuruma kıymetli bir şey söylüyorum: ‘Yalnız değilsin.’”
“Şavkar Altınel, okurla anlatısı arasına kendisini bir perde gibi geren, anlatısını kendinden süzerek bize aktardığını özellikle bilmemizi isteyen bir yazardır. Edebiyat üzerine de, yaşam üzerine de konuşurken arka planı yok saymadan ama mümkün olduğunca da zamanın ve tarihin uğultusunu eksilterek yazar.”
“Eskiden bu denli geniş kapsamlı tarih anlatılarına ‘Plato’dan NATO’ya’ (From Plato to NATO) denirdi, şimdi kapsam genişledi, mevzu 13,5 milyar yıl öncesinden başlıyor, ‘21. yüzyıl şafağı’na kadar geliyor. Harari’nin neo-liberal insanlık tarihi sadece fazlasıyla ideolojik değil, aynı zamanda çok sıradan ve şimdilerde demode.”
1990’ların ilk yarısından beri müzik, edebiyat ve bilim-kültür incelemeleriyle Türkiye’nin pek çok dergisine katkı veren Ogan Güner’in yeni romanı Ramak, ilk romanı Hercümerç’ten beş yıl sonra, Ağustos 2023’te Beyoğlu Kitabevi tarafından yayımlandı. Nalân Mahsereci, Ogan Güner’le Ramak’ı öne çıkarmakla beraber onunla yetinmeyen, geniş kapsamlı bir söyleşi yaptı…
“Enkaz Edebiyatı, II. Dünya Savaşı’nda Alman kentlerinin havadan bombalanmasıyla yaşanan yıkımın doğurduğu Alman edebiyat hareketidir. Daha sonra 'Savaş sonrası Edebiyat' adıyla daha genel bir kategoriye dahil edilmiştir. Doğrudan hava savaşının bir eseri olan bu yazınsal atılımın temel meselesini anlamak için 'hava savaşı' olgusunu biraz tanımak gerekir.”
“Araba Sevdası’nda anlatıcılar birbirine karışır ya da birbirinin yerini alır, roman bir anlatıcılar karnavalına dönüşür. Metnin yapısını oluşturan parçalara baktığımızda; diyalog, mektup, bilinç akımı gibi roman araçlarının kendi sınırlarını aşarak birer anlatıcı rolüne büründüğü görülür.”
K24'te haftanın vitrini: Yeni çıkan, yeni baskısı yapılan, yayınevleri tarafından bize gönderilen, dikkatimizi çeken; okumak ve üzerine yazmak için ayırdığımız bazı kitaplar:
995 km / Acaip / Başrolde Mimarlık / Bir Rus Piyanistin Otoportresi / Edebiyat Yazıları / İşte İnsan / Psikanalizin Kurtuluşuna Doğru / Sanat Dünyamız / Sanatın Erkeksiz Tarihi / Sentetik Çağ
“80’lerde bu ülkede o kadar az rock albümü basıldı ki, konuya biraz ilgisi olan herkes bu albümleri ezbere bilir. Ve D.D. Band diye bir grubun herhangi bir albümü bu ezber içerisinde yer almaz. Ama kataloğunu inceleyince Piccatura’nın D.D. Band hariç hiçbir yabancı grubun çalışmasını yayınlamadığını görüyoruz. Yahu, yoksa bunlar Türk mü? Öyleyse hiç kimsenin farkında olmadığı bir rock grubumuz daha var demektir.”
“Belli bir dönemin öznesini fotoğraf gibi dondurarak onu öncesinden, yaşamın akışı ve deviniminden kopararak mutlak bunalımlı tip olarak kadraja kopyalamak ne denli doğallık içeriyor? Anlıkta görünür olan çoğunlukla gerçeklik olmayabilir. Çünkü gerçeklik, dolayısıyla insan karakteri akış ve oluş içerisindedir.”
“NBC'nin ilk filmleri dil dışında jestin, doğanın, havanın, hava olaylarının kendi adına söz aldığı, estetik bir atmosfer içinde varlıklarının özneleştiği, suskunluğun/sessizliğin de bir şeyler söyleyebildiği, bu haliyle şiire yakın filmlerken, son dönem filmleri düpedüz romanı, düzyazıyı çağrıştırıyor.”
“Bizim filmlerimizdeki melankolik karakterler romantiklerin aksine karamsardır. Ruhlarını özgürleştirmek için kıvranır, kâinatta bir anlam, yeryüzünde bir aidiyet ararlar. Hayatın katı gerçekliğini, insanın trajik kaderini inkâr etmek bir yana, onun ağırlığı altında ezilirken, bir yandan bu acıyla ortaya çıkan anlamdan gizli bir haz duyarlar. Nereye giderlerse gitsinler, kendi taşralarını içlerinde taşırlar.”
K24'te haftanın vitrini: Yeni çıkan, yeni baskısı yapılan, yayınevleri tarafından bize gönderilen, dikkatimizi çeken; okumak ve üzerine yazmak için ayırdığımız bazı kitaplar: Anneni ve Babanı Terk Edeceksin / Dersaadet / Evlerden Uzak / Geyik / Gözümden Deliler Taştı / On Bin Varlık / Otorite, Hukuk ve Liberalizm / Ring / Son Öyküler / Yalnızlığın On Bir Hali
“Muñoz, öykülerinde can alıcı toplumsal meselelerden söz etmekle birlikte tekil insanların hikâyelerini farklı boyutlarını bir arada ele alarak anlatıyor; net doğruları ifade etme, sorunları saptama yanlısı değil, öyküyü bunlara koşmuyor; aksine, olayların birbirini takip edişi, her şeyin ifade edilmediği, ama sezgilerle duyguların kışkırtıldığı anlar, sahneler ve atmosfer anlatılanlar kadar önemli onun öykülerinde.”
“Cinsellik, Karasu edebiyatında bir duyumsallık bağlamı içinde yaşanır. Duyumsallık özel bir dildir: İlişkinin dilidir; coşkunun, heyecanın, umudun ve tutkunun dilidir. Söze dökül(e)meyen duyguların tene ulaşımını yaşamak (ve anlatmak) için yaratılmış bir dildir.”
“Calvino insanlık hallerini, bizzat kendi çaresizliğini, çabasının / çabamızın boşunalığını sempati dolu, dostane bir ironiyle, kendisiyle tatlı tatlı dalga geçerek anlatıyor bize. Çaresizliğimize karşı edebiyatı savunuyor tekrar tekrar.”
K24'te haftanın vitrini: Yeni çıkan, yeni baskısı yapılan, yayınevleri tarafından bize gönderilen, dikkatimizi çeken; okumak ve üzerine yazmak için ayırdığımız bazı kitaplar: Birleşmeler / Daldaki Kuş / Ofelya / Osmanlı'da Burjuvazinin Yükselişi / Ruslar / Serinlikler / Son Nefes / Sosyolojiyi Düşünmek / Temmuz 1914 / Uluslararası Üslup
“Büyük paraların döndüğü, yaş gruplarının giderek çeşitlendiği, saatlik VHS’li kasetlerden DVD’lere, CD’lerden saniyelik TikTok’lara, dakikalık Tweet’lere performansların değiştiği, bazı oyuncuların sosyal medya olanaklarını bolca kullanarak para kazandıkları, porno oyuncularına verilen ödüllere kadar muazzam bir ekonominin döndüğü, söylenmemiş hakikatleri bedenlere işlemeye devam eden bir sektör...”
“Garner, duygusal ilişkilerdeki eşiklerin öne çıktığı öykülerinde böylesi eşiklerin belirlenebilir, tarihi atılabilir kritik (kopuş) anlarını –az öncesi ve az sonrasını da içerecek şekilde– anlatmakla beraber aslında bu eşiklerin tek bir andan ibaret olmadığını da sezdiriyor. Eşik zamanı 'esneklik kazan[mış], sün[müştür.]' Olacakların, yaşanacakların sezgisi kişilere olay ânından önce gelmiştir çoğu seferinde.”
“Bir Louise Glück şiirini çevirirken, onun sözcüklerle oynadığı oyunları kolayca ifade etmek ne mümkün! Islak çimlerdeki çiğdem yığınları da diyebiliriz, o ıslaklıktan yola çıkarak –suyun üzerindeymişçesine– sürüklenen çiğdemler de. En sonunda hayal eder, hisseder ve o çiğdemin süzüldüğünü görürsünüz. Glück’ün kullandığı birçok sözcük birkaç anlamlıdır ve o her birini kasteder.”
“Primo Levi, 1987’de 68 yaşında evinin merdiven boşluğuna kendini bırakarak intihar etti; Améry ise 1978 yılında aşırı dozda uyku ilacıyla.... Onlar Nazi kamplarının zulmünden kurtulan iki aydındı. Asli görevlerinin 'tanıklık' olduğunu düşünen bu iki aydın, değişmesini umdukları, faşizmin, soykırımın son bulmasını düşledikleri bir dünyanın tam orta yerinde yaşamlarına son verdiler. Verdikleri mücadele saygıdeğerdi.”
“El Conde'nin, kapitalizmi ve onun işleyiş mekanizmasını, bu 'kan emici' ve emek sömürücü sistemi ideolojik ve politik olarak anlatmak üzere kullandığı metafor, vampirleşme ve vampirlik... Film, bunun somut örneği olarak Şili pratiğini (Pinochet faşizmini) gösteriyor ve kapitalist sistemin sıkıştığı koşullarda, vampitalizme başvurduğunu anlatıyor.”
Shibli'nin Küçük Bir Ayrıntı’sı 2023 LiBeraturpreis ödülüne değer görülmüştü ancak ödülü veren kurum Litprom e. V., töreni “Hamas tarafından başlatılan savaş” nedeniyle iptal etti. Frankfurt Kitap Fuarı’nda Shibli’ye ve eserine reva görülen muamelenin sadece büyük bir hata değil, fiilen bir sansür ve yayıncılık âlemi için bir utanç kaynağı olduğunu düşünerek, Shibli ile Kıraathane'de yapılmış olan uzun söyleşinin yayınını öne alıyoruz.
K24'te haftanın vitrini... Yeni çıkan, yeni baskısı yapılan, yayınevleri tarafından bize gönderilen, dikkatimizi çeken; okumak ve üzerine yazmak için ayırdığımız bazı kitaplar: Aklımdaki Diyarlar / Ben Feride Bu Benim Sesim / Duyguların Arşivi / Güvenlik İlkesi / Hayat için Felsefe / Mermi / Mülkiyet ve Müşterekler / Romana Bakış / Sinema ve Mimarlık / Tanrı ve Memeli Hayvanlar
“Teyel, 'iki ya da daha fazla kumaş üzerine yapılan geçici birleştirme işlemi'dir. Uzuv, 'canlı organizmalarda belli başlı görevleri yerine getiren ve canlılığın devamını sağlayan organ'dır. İlizarov ise 'bir kol veya bacağın hasarlı kemiklerini uzatmak veya yeniden şekillendirmek için kullanılan bir tür nesne'dir. Her üç kelime/kavram da aslında bir uzantıya, noksanlığa, değişime/dönüşüme vurgu yapar.”
“Çok katmanlı bir çizer Selçuk, girip çıkmadığı konu, tema yok gibi. Taşkın bir yaratıcı. Bir kez daha ağaçlara bakıyor... Selçuk’un ironisi, kendinden koparılmış bir doğaya ağıt gibi. Belki de yepyeni bir doğa arayışıdır. Ürettiği sanat yapıtları size hem bir eski dosta rastlamış hissi hem de yeni bir arkadaş edinmiş hissi verir. İkisini bir arada bulmak tazeleyicidir.”
“Edebiyat hayatın yazardaki izlenimlerinden doğar. Dolayısıyla hayatta ne varsa edebiyata konu olabilir. Hayatta da maalesef cinayet, cinsel istismar, her türden şiddet var. Yazarın bunları görmezden gelmesi düşünülemez. Bazı şeylerin çevresinden dolaşan edebiyatın içi boştur. Dürüst değildir.”
“Salman Rushdie, Pen America’nın galasında konuşmasını bitirdiğinde yüzünde buruk bir tebessümle dinleyenleri selamlamıştı. Kaderini ve tüm yaşamını yazdığı kelimelere, kurduğu düşlere emanet etmişti o. Belki de o anda, aklının bir köşesiyle huzursuz sürgün hayatının yarattığı tüm sonuçları düşünüyordu.”
“Yolum beni sinemadan, hikâyelerden, hikâye anlatma yöntemlerimizden geçiriyor. Onlarla meşgul olarak öğreniyorum. Bu durumda bilimkurgu alanı, yapay zekâ filmleri kendini bana çeken devasa bir yıldız kümesi gibi. Bu yıldız kümesindeki birincil soruların belki de en başında, yine aynı soru var. İnsanı insan yapan nedir? Yapay zekâyı insandan ayıran nedir?”
“Birtakım duyguların kişisel bir kazıbilimini yaptığını söylemek mümkün belki de Necati Tosuner’in Daldaki Kuş’ta. Öykülerin anlatıcısının yaptığı kazıya kendisini de kattığını söylemeye gerek yok, kendisini can acıtasıya kazıdığını. Çok zaman kazıdan çıkanların 'yıkıntı' olduğunu söylüyor olmasına karşın bunda 'övünç' ya da 'sevinç' bulduğu da oluyor.”
“İtiraf etmeliyim ki Ahmet Çiğdem'in Türk uç sağının en 'Batılı', çünkü en Batıcı ve en bulanık ama aynı zamanda en gergin zihinlerinden romancı ve denemeci/fıkracı Peyami Safa’yı bu kitabın kadrosu içine almasını hem beklemiyor hem de bekliyordum. Bu çatışık beklentinin sebeplerini açıklamaya çalışacağım. Ama daha en baştan şu söylenebilir: Matmazel Noraliya’nın Koltuğu yazarı 'kavruktu' ama 'Anadolulu' değildi.”
“995 km’ye korku romanı dememin nedeni tam da bu toplumla iktidarın geçişken işbirliğini hatırlatması. İsimsiz bir katilin izinden ve hemen yanından tanığı oluyoruz her şeyin. Musa Anter cinayetinden esinlenerek yazılan 995 km aslında herhangi bir cinayetin öyküsü olabilir. Korkutucu olan da bu zaten.”
