“Editörün işi –kendi çıkarı için değil, yazarın çıkarı için de değil ama mutlaka kitabın çıkarı için– kendi etkisini ortaya koymaktır.”

–Karl Ove Knausgaard, “Yazar ve Editör Ne Yapar”

Kitapların yazılan değil yapılan bir şey olduğunu sık sık söylerim. Eğitimlerimin ilk dersinde öğrencilerimle ya da katılımcılarla bunu tartışırız. Yazar roman, öykü, şiir, anı, biyografi, makale, gezi yazısı... her türde yazabilir ama bunların kitap olması için bir editör gereklidir. Yazarların yapıtları vardır, o yapıtlar bir editör sayesinde kitap olur. Elbette editörle birlikte çevirmenlerin, redaktörlerin, düzeltmenlerin ve tasarımcıların da büyük emeği vardır kitaplarda. Her birinin işi, işlevi ve katkısı da ortaya çıkan kitabın niteliğini artırır. İtalik Öneriler’de bu kez kitap yapmaya odaklanıp kitap yapıcılara bazı kitaplar önereceğim.

The Editor’s Companion

Deneyimli editör Steve Dunham yazmaya ve editörlüğe dair birikimlerini paylaştığı The Editor’s Companion’da çalıştığı dosyalardan ve verdiği dersler için hazırladığı içeriklerden seçtiği çok sayıda örneğe yer veriyor. Bu örnekler aracılığıyla da sorunlara ve çözümlere odaklanıyor. Steve Dunham metin düzenleme, dil kullanımı, daha iyi yazma konusunda ipuçları, editörden beklentilerin karşılanması gibi konuların yanı sıra yazar, yayıncı, sanatçı ve okurla çalışma biçimleri hakkındaki görüşlerini başka editörlerin çözümlerine de değinerek anlatıyor. Böylece benzer sorunları farklı açılardan görmemizi sağlıyor.

“Editörün Araçları” bölümünde editörlük alanındaki önemli kitaplara, kılavuzlara, internet sitelerine ve bir editörün hazırlaması gereken kontrol listelerine yer veren Steve Dunham editörlük derslerinde kullandığı gazete kupürlerindeki hatalardan yola çıkarak hazırladığı “One That Got Away” (“Gözden kaçan” ya da “Kaçak Var”) bölümünde de bu hataları hayli eğlenceli bir dille eleştiriyor. Bu örneklerden daha fazlasını okumak isteyenler yazarın kitapla aynı adı taşıyan bloğunu tıklayabilir.

Kitabın sonundaki “Sorular ve Yanıtlar” bölümünde ise birlikte çalıştığı yazarlardan ve öğrencilerden gelen soruları yanıtlıyor.

Editörler için çok pratik bir kaynak olan The Editor’s Companion yazarlara da neler yapmamaları gerektiği konusunda önemli ipuçları veriyor.

Steve Dunham’la yapılan bir söyleşiyi buradan okuyabilirsiniz.

Bu Yıl Romanını Yazıyorsun

Bu Yıl Romanını Yazıyorsun’da Walter Mosley roman yazmak isteyenlere bir kurmaca yazarının benimsemesi gereken disiplin, yazmanın temel unsurları (sesi anlatıcı, duygular, karakter, olay örgüsü vb.), başlamanın yolu, yeniden yazmak ya da düzeltmek ve çeşitli konular hakkında çok net açıklamalar yapıyor. Bu kısa açıklamalar kimi zaman uygulamalar içeren örneklerle tamamlanıyor.

Kurmacanın Unsurları’nda ise yazmanın matematiği üzerine düşünmeye ve yine çok basit bir biçimde yazının zihinsel ve maddi yapıtaşlarını anlatmaya devam ediyor.

Her iki kitap da yazmayla derdi olanlar için basit ve kısa bir kılavuz niteliğinde. Bu iki kitabı editör olarak bir yazara verebileceğiniz tavsiyeler ya da bir metni değerlendirirken kendinize kontrol listesi yapmak içinokumanızı öneririm. Çok işinize yarayacak.

Çeviri Atölyesi

Türkiye’nin en önemli çevirmenlerinden Ülker İnce ve akademisyen Dilek Dizdar’ın birbirleriyle deneyimlerini paylaşarak başladıkları sohbetler zamanla teorik tartışmalara dönüşmüş. Her ikisinin de derslerine kaynaklık eden bu sohbetler zamanla kitap formunda bir atölye fikriyle birleşince ortaya Çeviri Atölyesi çıkmış. Bu kitap arka kapağında da belirtildiği üzere çeviri yapan ve çeviri yapmayı öğrenmek isteyen ya da çevirinin nasıl bir iş olduğunu merak edenlerin ellerinden bırakmayacakları bir başvuru kitabı.

Farklı türlerde (sahne, haber, kullanım kılavuzu, edebiyat) çeviri yapmanın inceliklerini ve tuzaklarını tüm ayrıntılarıyla ele alan çevirmen yazarlarımız okurların bir atölyeye katılmış gibi ayrıntılı biçimde okuyabilecekleri uygulama örnekleri de veriyor. Her bölümün sonunda da anlatılanları pekiştirecek ve okurların kendi kendilerine yapabilecekleri alıştırmalar yer alıyor.

Çeviri Atölyesi çeviriyi ince ince işlemeyi önemseyen, bunu öğrenmek isteyenlere ve özellikle de dile saygı duyanlara yönelik bir kitap. Bana kalırsa dünya literatüründe eşine az rastlanan çok kıymetli bir çalışma, umarım daha çok kişiye ulaşır; çeviriye merak salanlara yol gösterir.

Bir Görsel İletişim Platformu Olarak Kitap

Bir nesne olarak kitap, farklı tasarımlara açık ve tasarımcıya pek çok çözüm sunan bir formdur. Ancak sadece bir form değildir ve formu biçimlendiren önemli unsurlardan biri içeriktir. Bu içeriğin nasıl sunulacağı, kim tarafından okunacağı, vb. kitabın tasarlanma sürecinde editörle tasarımcının işbirliği yapmasını da zorunlu kılar. Bir Görsel İletişim Platformu Olarak Kitap, bugün artık pek çok farklı özellik barındırabilen kitap formuna eleştirel gözle bakan, bu bakış açısıyla tüm değişimleri görsel olarak da takip etmemizi sağlayacak şekilde tasarlanmış bir kitap.

2002’den bu yana kendi stüdyosunda baskı ve kitap üzerine çalışan ve Anadolu Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak ders veren Melike Taşçıoğlu’nun bu çalışması akademik çalışmalarının birleşiminden oluşmakla birlikte bir tür sanat kitabı olarak da değerlendirilebilir. Kitabın tarihi ve kitabın anatomisinin ardından kitabın anlatım aracı ve sanat eseri olarak değeri, kullanıcısı yani okurla etkileşime girebilme özelliğine değinen kitabın sonunda kitap, tasarım ve baskıyla ilgili terimlerin anlamlarını açıklayan bir de sözlük var.

Okuması kadar bakması da çok keyifli olan bu kitap giderek gelişen baskı dünyasında editörlerin tasarıma dair bilgilerini, bakış açılarını ve estetik beğenilerini de geliştirmeye yardımcı olacak.

Ayrımcı Dile Karşı Habercilik Kılavuzu

Editörlük eğitimlerinde en sık karşılaştığım sorunlardan biri de katılımcıların söylem analizi yapamayışları. Daha açık bir biçimde ifade edecek olursam, pek çoğu sorunlu olan ifadeyi / cümleyi ya da söylemi fark edemiyor. Bunun temel nedenlerinden biri elbette eğitim sistemimizin eleştirel okumaya yer vermemesi. Sınıfta üzerinde çalıştığımız metinlerde söylem analizleri yaparken bunun dosyanın ilk okuru, ilk eleştirmeni olarak editör için ne kadar gerekli olduğunu sürekli vurguluyorum. Farklı yapıtlardan seçtiğim örneklerin yanı sıra derslerde sıkça andığım kitaplardan biri de Ayrımcı Dile Karşı Habercilik Kılavuzu.

Altı gazetede yayımlanan haberlerin kadına yönelik cinsiyetçi söylem, ırkçı söylem, yabancı düşmanlığı, homofobik söylem, siyasal ayrımcılık, engellilere karşı ayrımcılık, yaş ayrımcılığı, sınıfsal ayrımcılık, ruhsal ve zihinsel sorunlara karşı ayrımcılık açısından analiz edilmesiyle hazırlanan bu çalışma Türkiye gazeteciliğinde haber diline sinen ayrımcılığı çok açık bir biçimde ortaya koyuyor. Seçilen örnekler bu tür ayrımcı ifadelerin gündelik dilimizde de ne kadar yerleşik olduğunun görmemizi sağlıyor.

Ayrımcı Dile Karşı Habercilik Kılavuzu editörlerin, çevirmenlerin ve eğitmenlerin hassas olması gereken “ayrımcı ifadeler” konusunda çok önemli bir kaynak. Kitaptaki örneklerden yola çıkarak editör adayları için pek çok alıştırma hazırlamak mümkün; ayrıca gençler için atölyeler ve farklı çalışmalar da yapılabilir.

Çocuklar için deyip geçmeyin

Her kitap bir fikirle yola çıkar. Ama onu okumak için elimize alana kadar pek çok kişinin masasına, tezgâhına uğrar. Çocukların bir kitabın yapımında katkısı olan kişileri tanımaları, bir fikrin gelişerek kitap olabileceğini, birlikte çalışmanın önemini kavramaları düşünce ve sanat emeğinin değerini öğrenmeleri için çok önemli.

Kitap Yapma Sanatı bir fikrin kitaba dönüşme aşamalarını tüm ayrıntılarıyla, çok iyi resimler aracılığıyla anlatıyor. Özellikle tasarım toplantısından sonraki çalışma temposu, bir kitabın okuruna uygun bir biçimde hazırlanmasına dair anlatılan / çizilenler tüm editörler için ders niteliğinde.

Bunlar da var...

• Çocuk ve gençlik kitaplarına odaklanan İyi Kitap dosya olarak gündeme getirdiği çok önemli konuların yanı sıra kitap yayıncılığının çeşitli yönlerine de yer veren bir dergi. Temmuz 2022 tarihli 146. sayıları ise (yukarıda bahsettiğim kitabın ardından) “Kitap Yapma Sanatı” adıyla özel bir sayı olarak yayımlandı. Dergide kitap ve kitap yayıncılığının tarihi, günümüzde yayıncılık ve nitelikli yayıncılığın koşullarına odaklanan yazılardan sonra çocuk ve gençlik yayıncılığı alanında emek veren otuz iki kişiyle yapılmış söyleşilere yer veriliyor. Bilgisayarınıza indirmek için şu bağlantıya tıklayabilirsiniz.
• Yazımın başında Karl Ove Knausgaard’ın “Yazar ve Editör Ne Yapar” yazısından bir alıntı yaptım. Bu yazıyı bir yazarın penceresinden editörün nasıl göründüğünü anlamak açısından çok önemli buluyorum. Ayrıca yazıda dünyadaki önemli editörlerinin çalışmalarına da yer veriliyor. Çağla Taşkın’ın çevirdiği yazıyı buradan okuyabilirsiniz. 
• K24’te çeviriye dair çok sayıda yazı ve çevirmenlerle yapılmış çok sayıda söyleşi var.
  Yazılardan birkaçını buraya ekleyeyim, devamını siz sayfalar arasında gezinirken bulursunuz:
  Elif Okan Gezmiş, “Kötü çeviriden söz ettiğimizde sözünü etmediklerimiz”.
  Savaş Kılıç, “İyi bir çeviri mümkün müdür? Melankolik söylemden sıyrılırsak neden olmasın?”
  Önerilerim arasında yer alan Çeviri Atölyesi’nin yazarlarından kıymetli çevirmen Ülker İnce’yle Cansu Canseven’in yaptığı söyleşiyi de okumanızı öneririm...
• Şahane mizah anlayışı, pırıl pırıl Türkçesi ve birbirinden ilginç yazılarıyla bizi hep besleyen Sevin Okyay’ın çevirmenlik hakkında çok samimi bir söyleşisi var, izleyin. Hem çok seveceksiniz hem de çok şey öğreneceksiniz. 
• Çeviri ve çevirmenlere çokça yer verdiğim bu yazı vesilesiyle çevirmenlerin haklarını korumak, ülkemizdeki çeviri kalitesinin yükseltmek, yayıncılık piyasasında belli etik ilkelerin yerleştirilmesini ve yurtdışındaki çevirmen örgütleriyle ortak çalışmalar yürütülmesini sağlamak için kurulan Çevirmenler Meslek Birliği ÇEVBİR’e de selam edeyim. 
• ÇEVBİR’den bahsedince başka ülkelerde uzun yıllardır var olan –ülkemizde eksikliğini çokça hissettiğimiz– editör birliklerinden birini tanıtmak istedim. Editörlerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi, eğitimler düzenlenmesi ve editörler arasında bir iletişim ağı kurulması amacıyla 1997’de kurulan ACES: The Society for Editing, pek çok uluslararası konferansta dünyadan editörleri bir araya getiriyor ve The ACES Academy’de bugünün ihtiyaçlarına göre eğitimler düzenliyor. Daha fazla bilgi için sitelerini inceleyebilirsiniz.
• Editörlerin, çevirmenlerin olmazsa olmazı sözlüklerdir. Oxford İngilizce Sözlüğü’nün nasıl hazırlandığını anlatan Deli ve Dahi’yi (The Professor and the Madman) seyredince hep merak ettiğim sözlük hazırlama işinin gerçekten delice bir iş olduğuna tümüyle ikna oldum.