• Bu yıl okuma eylemimi bir konuyla sınırlamaya karar vermiştim: Mezopotamya uygarlığı. Daha önceki tematik okumalarım aylarla sınırlı kalmıştı (örneğin üç ay boyunca tümüyle Sait Faik okuduğumu anımsıyorum). Gündüzleri hikâye-roman, geceleri Binbirgece Masalları’nı aylarca okuduğum oldu.
• Son yıllarda edebi yapıtlardan çok kültür tarihine ilişkin kitaplar okuyorum. Bu çerçevede Mezopotamya’ya bakmak istedim. Bunun ilk nedeni bu uygarlık üzerine çok önemli kitabın yayımlanmış olması. Ayrıca Muazzez İlmiye Çığ’ın yıllardır bu alanda yaptığı çalışmalarla kültür kamuoyunda sık sık kendini göstermesi yönelişimde etkili oldu.
• Mezopotamya uygarlığının en önemli yapıtı Gılgamış Destanı’dır. Bu aynı zamanda insanlığın –bugüne ulaşmış– yazılı ilk edebi yapıtıdır. 1950’lerde ve 1970’lerde uzun kitap olarak yayımlandı. 1963’te –Növit Kodallı tarafından– operası bestelendi. 1981’de Melih Cevdet Anday, Ölümsüzlük Ardında Gılgamış’ı yayımladı ve ondan önce Hür Yayınları’ndan çıkan baskıyı okumuştum. Sonra çok uzun bir ara ve 2000’lerde çok sayıda Gılgamış Destanı ve daha da önemlisi Mezopotamya uygarlığı üzerine telif ve çeviri önemli yapıtlar yayımlanmaya başladı. İş Bankası Kültür Yayınları’nın Bâbilce ve Sümerce asıllarından çevirerek yayımladığı dizi muhteşem.
• Aşağıda listesini verdiğim kitapların bazıları yıl içinde aldıklarım. Bu yılın başında Dost Kitabevi ve YKY’nin kitapları yeterince çekiciydi. Aylar içinde yeni kitaplar aldım.
• Jean Bottéro’nun iki çalışması; Mezopotamya-Yazı, Akıl ve Tanrılar, ile Gılgamış Destanı-Ölmek İstemeyen Büyük İnsan tam anlamıyla muhteşem. Kitabın ilk elde kanıtladığı olgu, yeryüzü kültürünün Eski Yunan+Roma değil, Mezopotamya+Eski Yunan+Roma biçiminde kurulduğunu kanıtlamasıydı.
• Bottèro’nun Yazı, Akıl ve Tanrılar incelemesinden öğrendiğime göre Sümerler rüyalarını ve kehanetleri tabletlere kaydetmişler... Freud çiviyazısının okunuşuna yetişemedi, bu büyük bir kayıp. Yetişebilseydi sanırım Sümerlerin rüya ve tahmini karabasanları üzerine bir kitap yazardı. Yine Bottéro’nun kitabı bize, çiviyazısı tabletlerine kaydedilen “düşünme biçimleri”nin incelenmesi sonucunda “bilimsel düşünme yöntemi”ne erişen ilk uygarlık olduğunu gösteriyor.
• Mezopotamya uygarlığıyla çok geç tanışmamızın eksiklerini tahmin etmek bile güç. Şurada son 10 yılda yayımlanan kitapların oluşturduğu kültürel iklimde İhsan Oktay Anar’ın Tiamat (2022) romanı edebiyatımızda önemli bir “hareket” olarak değerlendirilmeli. Epey öncesinde, Melih Cevdet Anday’ın şiir girişimi ise benzersizdi.
• Özellikle Gılgamış Destanı’nın sinemaya aktarılmamış olması şaşırtıyor beni. Gılgamış Destanı, modern edebiyatın önemli izleklerini bağrında taşıyor. Sanat dünyamız için, özellikle edebiyat vadisi için derin zenginlikler taşıyor Mâverâünnehir uygarlığı.
• Bu yılki okuma programımdan çok memnunum. Gönlüm rahat. Çok istediğim bir okuma projesini gerçekleştirdim ve çok şey öğrendim. Antakya civarındaki sedir ormanlarının koruyucusu Gılgamış’ın yurdu ve çağı, olağanüstü bir imge dünyası sunuyor yaratıcılara.

2023’de Mezopotamya uygarlığı üzerine okuduğum kitaplar

• Melih Cevdet Anday, Ölümsüzlük Ardında Gılgamış, Ada Yayınları, 1. basım, İstanbul, 1981, 110 s.
• Muazzez İlmiye Çığ, Sümerli Ludingirra-Geçmişe Dönük Bilimkurgu, Kaynak Yayınları, 1. basım, İstanbul, Mayıs 1996, 152 s.
• Jean Bottéro, Mezopotomya-Yazı, Akıl ve Tanrılar, çev. Mehmet Emin Özcan, Ayten Er, Dost Kitabevi Yayınları, 1. basım, Ankara, Aralık 2003, 293 s.
• Jean Bottéro (der.), Eski Yakındoğu-Sümer’den Kutsal Kitap’a, çev. Adnan Kâhiloğulları, Pınar Güzel Yürek, Lale Arslan Özcan, YKY, 1. basım, İstanbul, Haziran 2005, 298 s.
• Jean Bottéro, Gılgamış Destanı-Ölmek İstemeyen Büyük İnsan, çev. Orhan Suda, YKY, 1. basım, İstanbul, Haziran 2005, 298 s.
• Marc Van De Mieroop, Antik Yakındoğu’nun Tarihi (İÖ 3000-323), çev. Sinem Gül, Dost Kitabevi Yayınları, 1. basım, Ankara, Ocak 2006, 367 s.
• Helmut Uhlig, Tarihin Başlangıcında Bir Halk-Sümerler, çev. Nilgün Ersoy, Telos Yayınları, 1. basım, İstanbul, Şubat 2006, 296 s.
• Muazzez İlmiye Çığ, Uygarlığın Kökeni Sümerliler-1 (Tarihte İlk Edebi Eserlerden Seçmeler), Kaynak Yayınları, 1. basım, İstanbul, Ocak 2007, 280 s.
• Muazzez İlmiye Çığ, Uygarlığın Kökeni Sümerliler-2 (Sümerlilerde Günlük Yaşam), Kaynak Yayınları, 1. basım, İstanbul, Ocak 2011, 230 s.
• Gılgamış Destanı, çev. Sait Maden, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. basım, İstanbul, Ocak 2015, 130 s.
•  Sümer Kral Destanları/Enmerkar-Lugalbanda, çev. Selim F. Adalı, Ali T. Görgü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. basım, İstanbul, Kasım 2016, 80 s.
• Bâbil Yaratılış Destanı-Enuma Eliş, çev. Selim F. Adalı, Ali T. Görgü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. basım, İstanbul, Şubat 2016, 66 s.
• Bâbil Hemeroloji Seris-Uğurlu ve Uğursuz Günler Takvimi, çev. Selim F. Adalı, Ali T. Görgü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. basım, İstanbul, Kasım 2017, 389 s.
• Muazzez İlmiye Çığ, Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, Kaynak Yayınları, 1. basım, Aralık 2018, 110 s.
• Gılgamış Hikâyeleri, çev. Selim F. Adalı, Ali T. Görgü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. basım, İstanbul, Nisan 2019, 94 s.
• Yeşim Dilek, Eski Mezopotomya Dini Ritüelleri ve Kullanılan Objeler, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1. basım, İstanbul, 2019, 439 s.