3 Ekim 2024
Birkaç sağlam hamleden hemen sonra korkunç bir hata yapabiliriz; satranç da böyledir, hayat da. Sally Rooney’in dördüncü ve şimdilik son romanı İntermezzo, tepe noktasına ulaşıp inişe geçtiğini düşünen iki genç karaktere odaklanıyor. Peter ile Ivan bu düşüncelerin iki uç noktasını temsil ediyor.
Dublin’de yaşayan 32 yaşındaki Peter felsefe yüksek lisansı olan ciddi bir avukat. Annesinin gözdesi; ailede güzellik kavramını karşılıyor. Kardeşi Ivan ise on yaş daha küçük, eski bir satranç dâhisi, teorik fizik okumuş ve eksantrik bir kişiliği var. Babasıyla ilişkisi daha iyi, ailede akıl kavramını o üstlenmiş. Kardeşlerin ilişkileri kopuk, birbirlerinden hem de açıkça hazzetmiyorlar; uzun süredir tedavi gören babalarının ölmesiyle yeniden bir araya geliyorlar. Ortada nereye gönderileceği belli olmayan bir köpek ve adı koyulamayan aşk ilişkileri de var.
Roman boyunca en fazla öne çıkan temanın hayatla baş etme çabası olduğunu söyleyebiliriz. Karakterler bunu başarabilmek için sohbeti, anlamsız bile olsa ilişkileri kullanıyor. Ne yazık ki düştükleri bir tuzak var; iletişimin en sahici olmayan biçimine yöneliyor ve söylenen her ama her şeyi fazlasıyla analiz ediyorlar. Boşluklardan, imgelerden, dolayısıyla gizemden yoksun türden; konuşanın kendisine dürüst olmadığı sohbetler bunlar.
Bir Rooney romanı
Uzlaşamasalar da birbirlerinin onayını almak için gizli bir istek duyan kardeşler bazı bakımlardan Franny ve Zooey’i anımsatıyor: “Zooey’nin gözü onun üzerindeydi; hep öyleydi zaten.”[1] Babaları için örtük şekilde yas tutmanın yanında, kendi hayatlarıyla tam olarak ne yapmak istediklerini anlamaya çalışıyorlar. Bir milenyıl olan Peter örneğin, sahip olduğu eski şeylerin birikmesini, böylece unutulmayacak bir hayat yaşadığını kanıtlamak istiyor. Ivan ise makul olandan kaçmak, sıkıntıdan kurtulmak arzusunda.
Peter’ın ilişkileri belirsiz: Üniversite öğrencisi Naomi’yle cinsel ve maddi birlikteliği var ama eski kız arkadaşı, edebiyat profesörü Sylvia’ya karşı hisleri bitmiş değil. Rooney, Peter’in aşk, aile, hayat ve ölüm hakkındaki düşünce akışını bu iki kadının yanındayken hızlandırıyor. İnternet üzerinden yürütülen, “yeni nesil seks işçiliği” diye adlandırılan ilişkilere, konut krizine, kültürel güzellik anlayışına değiniyor.
Ivan’ın kız arkadaşı Margaret ise kendisinden yaşça büyük ve evli. İki “tuhaf” karakterin birlikteliği romanın belki de en duygusal, okurken sempati uyandıran bölümlerini oluşturuyor. Ivan’a odaklanan bölümlerin ritmi çok daha farklı, neredeyse akıştan yoksun. Beceriksiz olduğunu düşünmeyen birinin yanında konuşabildikçe, Ivan’ı biz de daha iyi tanımaya başlıyoruz. Peter’ın tepki gösterdiği bu ilişki, kardeşiyle aralarının daha fazla açılmasına neden olarak edebiyattaki tanıdık kardeş çatışması motifini çiziyor. Ve satranç terimi olarak intermezzo, planın dışına çıkıp beklenmedik bir hamle yapmak anlamına geliyor:
Peki ya hayat bir dizi birbiriyle bağlantısız deneyimin toplamından ibaretse? Bir şeyin neden anlamlı bir biçimde başka bir şeyi takip etmesi gerekiyor?[2]
Can Yayınları romanı “tüm dünyayla aynı anda” raflara taşıdı. Çevirmen Begüm Kovulmaz, editör Didem Bayındır, düzeltmen Aylin Samancı Elmasdağ zorlu bir işin altından başarıyla kalkmış.
Romanın aylar önce başlayan tanıtımları büyük heyecan yarattı; çıkış tarihi 24 Eylül’den önce influencer’lara gönderilen kopyalar nedeniyle eleştirildi de. Ayrıca gala partisi yapılan, özel paketleri hazırlanan kitap her şeye rağmen yarattığı etki, uyandırdığı merak ve heyecan bakımından önemli. Sosyal medyada görüldüğü üzere, birçoğumuz aynı sırada kitabı okumaya başladık, sözleşmeden.
Rooney yakın zamanda The New York Times’a verdiği röportajda yazarların sürekli büyümesi-gelişmesi fikrini reddettiğini söyledi. Önceki yapıtlarında ele aldığı temalardan çok fazla uzaklaşmadan ama kesinlikle farklı bir biçim denediği roman Rooney’in başyapıtı olarak yorumlanıyor. Daha da önemlisi, çok satan ve sevilen genç bir yazar olarak Rooney kitabın tanıtım konuşmalarına Gazze soykırımından söz ederek başlamayı tercih ediyor.
NOTLAR
[1] J. D. Salinger, Franny ve Zooey, çev. Ömer Madra, YKY, 2014, s. 112.
[2] Sally Rooney, İntermezzo, çev. Begüm Kovulmaz, Can Yayınları, 2024, s. 61.