17 Nisan 2025
Murat Çelik’in Bazı Günlerin Sonu adlı romanı yalnızca bireysel kayıpların değil, toplumsal unutkanlığın da bir hikâyesi olarak karşımıza çıkıyor. Çelik klasik anlatı yapısını bozarak okuru doğrudan zamanın ve mekânın kayganlaştığı bir bellek evrenine sürüklüyor. Romanın merkezinde yer alan sessizlik sıradan bir edilgenlikten çok, baskının en belirgin tezahürü olarak işleniyor. Kadınların ve hayvanların sesi güçlü olanın işitme kapasitesine bağlı olarak değişirken, anlatı boyunca bu silinme bir metinsel stratejiye dönüşüyor. Çelik’in anlatısı yalnızca olayları aktaran bir araç olmaktan çıkıp susturulmuşların, görünmezleştirilmişlerin sesi haline geliyor.
Çelik’in romanı yalnızca bireysel unutkanlıkları değil, aynı zamanda Türkiye’nin son yıllarda sıkça deneyimlediği kolektif hafıza kayıplarını da görünür kılar. Romanın satır aralarında dolaşan suskunluk bastırılan geçmişlerle ve üzeri örtülmüş toplumsal olaylarla doğrudan ilişkilidir. Romanın sessizlikle örülü atmosferi toplumsal travmaların bastırılmasıyla oluşan bir kolektif suskunluğu da çağrıştırır. Özellikle kadınların ve hayvanların temsili yalnızca bireysel değil, toplumsal olarak marjinalleştirilmiş grupların sesini gündeme getirir. Böylece Çelik unutmanın kişisel bir meseleden ibaret olmayıp aynı zamanda politik bir araç olduğuna dikkat çeker.
Bu bağlamda hayvanlar bir doğa öğesi olmaktan öte aynı zamanda dilin sınırlarına sıkışmış ve görünmezleştirilmiş birer öznedirler. Onların sessizliği roman boyunca yankılanan bir tür dip gürültüsü gibi işlev görür. Konuşamayan, sesini duyuramayan tüm öznelerin temsili haline gelir bu sessizlik. Hayvanlar yalnızca doğayı değil, bastırılmış tüm özneleri simgeler. Bu yönüyle roman hem toplumsal cinsiyet meselelerine hem de türler arası hiyerarşiye dokunur.
Zamanın doğrusal olmayışı okurun olaylar arasında net bir sebep-sonuç ilişkisi kurmasını zorlaştırırken, bu belirsizlik anlatının derinliğini artırıyor. Belleğin kendisi gibi romanın yapısı da eksik, parçalanmış ve yer yer bulanık. Çelik bilinç akışı tekniğini ve iç monologları ustalıkla kullanarak karakterlerin zihinsel süreçlerini, hatırlama ve unutma döngülerini görünür kılıyor. Anlatının bu yapısı bir yandan bireysel travmaları anlamlandırmaya çalışırken, diğer yandan kolektif hafızanın işleyişini de sorguluyor. Bu yönüyle William Faulkner’ın Ses ve Öfkeromanındaki çok katmanlı bellek kurgusunu andırıyor. Çelik tıpkı Faulkner gibi, hafızanın kırılgan yapısını biçimsel olarak da metne yediriyor.
Romanın yapısında belirsiz zaman atlamaları ve parçalı anlatı belleğin işleyişini doğrudan biçimsel olarak yansıtır. Okur olaylar arasındaki bağlantıyı kurmaya çalışırken tıpkı bir hatırlama sürecine dahil olur. Bu yönüyle anlatının kendisi bir bellek iz sürücüsüne dönüşür. Kaybolan zaman, eksik bırakılan cümleler ve tamamlanmamış sahneler anlatısal bir tercihe olduğu kadar, hatırlamanın imkânsızlığına da işaret eder. Bu da başlıkta yer alan “kayıp yollar” ifadesinin somut bir karşılığını oluşturur: Çelik’in anlatı evreninde belleğin yolları dolambaçlı, bulanık ve çoğu zaman çıkmazdır.
Roman yalnızca tematik zenginliğiyle değil, aynı zamanda dilinin ekonomikliğiyle de dikkat çeker. Çelik, yazımında minimalizmden faydalanırken, dilin her öğesini bir anlam aracına dönüştürür. Her kelime, her cümle bir duyguyu, bir düşünceyi ya da bir atmosferi anlatır. Bu yazım tarzı sadece anlatının sadeleşmesi anlamına gelmez; aksine, anlamın yoğunlaştırılması, her kelimenin ve ifadenin altındaki derinliklerin okura sunulmasıdır. Çelik dilin ekonomik kullanımını, karakterlerin içsel dünyalarını yansıtmak için bir araç olarak kullanır. Karakterler hem bireysel hem de toplumsal düzeyde kayıplarla yüzleşirken, dilin sadeleştirilmesi, yaşadıkları boşlukları, eksiklikleri ve unutkanlıkları da yansıtır.
Çelik’in romanındaki dil minimalist bir anlayışla inşa edilmiştir. Her bir kelime yalnızca anlamın yoğunlaşması için de seçilir. Romanın dilindeki bu yoğunlaştırma bir anlamda okura daha derin bir okuma deneyimi sunar. Çelik anlatısında fazla betimleme ve süslemelerden kaçınarak her cümleyi anlamlı kılmak için her kelimenin üzerine bir yük bindirir. Bu ekonomik dil okurun metne derinlemesine yaklaşmasını sağlar. Ekonomik dilin sadeliği, anlamın daha yoğun bir biçimde okura aktarılmasını mümkün kılar. Çelik, Hemingway’in yazınsal tarzını andıran bir biçimde kelimeleri yerli yerinde kullanarak metnin anlamını katmanlar halinde sunar.
Ekonomik dil anlatının anlatı yapısıyla bütünleşerek işlevselliğini artırır. Gereksiz sözcüklerden arındırılmış cümleler yalnızca anlatının ritmini güçlendirmekle kalmaz, aynı zamanda okuyucunun metne odaklanmasını da kolaylaştırır. Çelik’in metinlerinde her kelime özenle seçilmiş ve anlatının bütünselliğini koruyacak şekilde yerleştirilmiştir. Ekonomik dil anlatının hızını ve yoğunluğunu dengeleyerek okurun duyusal ve düşünsel katılımını artırır.
Çelik’in kullandığı dilde sadelik bir boşluk ya da eksiklik hissi yaratmaz; aksine, bu dil okuru anlamı yeniden inşa etmeye zorlar. Romanın temalarından biri olan kayıp ve unutkanlık dilin bu eksik anlatımıyla daha da güçlü bir şekilde dile gelir. Çelik karakterlerin içsel dünyalarını, onların duygusal ve ruhsal durumlarını betimlemekte çok az kelime kullanır; bunun yerine eksik bırakılmış cümleler, tamamlanmamış diyaloglar ve bir anlamda “boşluklar” kullanarak bu kayıpların hissiyatını okura aktarır. Romanın dilindeki bu ekonomik strateji karakterlerin kaybolmuşluklarını, geçmişle bağ kurma zorluklarını ve unutulmuşluklarını en yalın şekilde yansıtır.
Bu tarz minimalist dil kullanımı özellikle Ernest Hemingway ve Samuel Beckett gibi yazarlarla paralellikler gösterir. Hemingway dildeki sadeliğiyle tanınır ve yazımındaki “buzdağının görünmeyen kısmı” anlayışı okurun metnin arkasındaki derin anlamları keşfetmesini sağlar. Çelik bu anlayışa yakın bir biçimde dilini yoğunlaştırır ve her kelimeyi okurun düşünme sürecini tetikleyecek şekilde kullanır. Hemingway’in Yaşlı Adam ve Deniz gibi eserlerinde olduğu gibi, Çelik de gereksiz betimlemelerden kaçınarak anlamı kelimelerle değil, her kelimenin altında barındırdığı derinlikle oluşturur.
Beckett’in dilindeki suskunluk ve eksiklik de Çelik’in yazımındaki bir başka etkiyi yansıtır. Beckett dilin minimal kullanımıyla anlamın boşluklarda ve suskunluklarda şekillendiği bir yazım tarzı benimsemiştir. Çelik bu tarzı benimsediği metninde kelimeleri hem az hem de yoğun kullanarak anlamın derinleşmesi için dilin gücünden yararlanır. Beckett’in Godot’yu Beklerken eserindeki eksik diyaloglar ve tamamlanmamış düşünceler Çelik’in romanında da benzer bir şekilde anlamın inşasında önemli bir rol oynar. Çelik metnin boşluklarını ve eksikliklerini anlamın peşinden gitmek için bir araç olarak kullanır.
Çelik’in anlatısal tercihleri edebi etkileşimlerle ve aynı zamanda belleğin ve anlatının felsefi temelleriyle ilişkilidir. Paul Ricoeur’ün “hafıza, tarih, unutma” üçlemesi bu romanın belleğe dair önerdiği çok katmanlı yapıyı anlamlandırmak için önemli bir zemin sunar. Ricoeur’ün unutmanın bir yokluktan ziyade aktif bir bastırma hali olduğuna dair görüşü romandaki suskunluklara ve eksik anlatımlara ışık tutar. Aynı zamanda Maurice Halbwachs’ın kolektif bellek kuramı romanın bireysel olduğu kadar toplumsal unutkanlık biçimlerini de ele aldığını gösterir. Bu bağlamda Çelik’in anlatısı yalnızca bireysel bir deneyimin aktarımı değildir, aynı zamanda kültürel hafızanın biçimlenişine dair bir sorgulamadır.
Çelik’in dilindeki ekonomik yaklaşım okuru metni daha dikkatli bir şekilde okumaya zorlar. Her bir eksiklik, her bir boşluk okurun metnin içinde kaybolmuş anlamları ve duygu durumlarını keşfetmesine olanak tanır. Okur Çelik’in dilindeki eksik cümleleri tamamlamak ve her kelimenin arkasındaki derinliği anlamak için zihinsel bir çaba sarf eder. Bu dil stratejisi okurun metni her defasında farklı bir biçimde keşfetmesini sağlar. Çelik okuru metnin katmanlarına inmeye, dilin ardındaki anlamları çözümlemeye davet eder.
Bazı Günlerin Sonu sadece bir kaybın ve unutkanlığın hikâyesi değil, aynı zamanda dilin ve hafızanın kırılgan doğasını sorgulayan derin bir edebi yapıt. Anlatı dilin sınırlarını aşan bir güce dönüşüyor; her eksik cümle, her suskunluk okurun zihninde yankı yaparak unutulmuş bir gerçekliğin kapılarını aralıyor. Çelik’in minimalist dili okuru hem kendi belleğiyle hem de toplumun kolektif hafızasıyla yüzleşmeye zorlayan bir araç haline geliyor. Bazı Günlerin Sonu bir metin olduğu kadar, okurun ruhunda yankı bulan bir çağrıdır da.